แน่นอนว่าการนอนยังมีรูปแบบที่แตกต่างกัน ดังนั้นประโยชน์ที่เราจะได้จากการนอนแบบ REM หรือ NREM ย่อมที่จะต้องแตกต่างกันด้วย สมมุติว่าคุณนอนดึกเกินเวลาปกติของคุณ (ยกตัวอย่างเช่น เที่ยงคืน) ออกไปเป็นตี 2 คำถามคือ เราจะสูญเสียเวลานอนไปเท่าไหร่ครับ ?

                คนส่วนใหญ่มักจะตอบว่าปกตินอน 8 ชั่วโมงแต่วันนี้นอน 6 ชั่วโมง ก็หายไป 2 ชั่วโมง คิดเป็นประมาณ 25 เปอร์เซ็นต์ ดูเป็นตัวเลขที่ไม่ได้เยอะอะไรถูกไหมครับ แต่หากท่านผู้อ่านลองดูจากกราพ Hypnogram ด้านบบบนจะเห็นได้ว่า ช่วงที่เราหลับลึกหรือ REM ขั้น 3 – 4 จะอยู่ช่วงต้นของการนอนหลับซะเป็นส่วนใหญ่ ดังนั้นหากเราหลับช้าไป 2 ชั่วโมงอาจจะกินเวลาของหลับลึกไปถึงประมาณ 80 – 90 เปอร์เซ็นต์เลยทีเดียว

                ส่วนหากใครเป็นคนที่มักจะชอบตื่นเข้าห้องน้ำตอนกลางคืนหรือมีงานที่จะต้องตื่นเช้าตรู่ในบางครั้ง เช่นกันครับ เมื่อเราคำนวณเวลาของการหลับฝันหรือ NREM ไปประมาณ 80 – 90 เปอร์เซ็นต์ไปเช่นกัน

                บางท่านอาจจะสงสัยว่า ถ้าสมมุติเรานอนดึกไปสองชั่วโมงแล้วพยายามนอนให้ได้ครบ 8 ชั่วโมง จะได้ผลประโยชน์จากการนอนเหมือนกับนอนปกติไหม ?

                เป็นคำถามที่ดีครับ แต่คำตอบคือ ไม่ เนื่องจากปกติแล้วร่างกายของคนเราจะมี “นาฬิกาชีวภาพ” หรือที่เรียกกันว่า “Circadian Rhythm” ซึ่งเป็นนาฬิกาสำหรับส่วนต่าง ๆ ของร่างกายในรอบประมาณ 24 ชั่วโมง

                ยกตัวอย่างการทำงานของนาฬิกาชีวภาพเช่น อุณหภูมิของแกนกลางร่างกายที่เปลี่ยนแปลงไปใน 1 วัน หรือ ปริมาณการหลั่งสารเมลาโทนินซึ่งทำให้ง่วงซึ่งจะหลั่งน้อยในช่วงเช้า- เที่ยง และจะเริ่มมากขึ้นในช่วงดึก

                มีการทดลองง่าย ๆ แต่ให้ผลลัพธ์ที่น่าตกตะลึงเกี่ยวกับนาฬิกาชีวภาพของสิ่งมีชีวิต โดยการทดลองนี้เกิดขึ้นเมื่อปี 1729 โดยนักวิทยาศาสตร์ชาวฝรั่งเศสนามว่า ฌ็อง – ฌัก ดอร์ตู เดอ แมร็อง (Jean-Jacques d’Ortous de Mairan) ได้ทำการทดลองกับต้นไมยราบ ซึ่งเป็นวัชพืชบ้าน ๆ ที่เราพบได้ทั่วไป

                โดยปกติแล้วพฤติกรรมของไมยราบนั้นจะกางใบออกรับแดดในช่วงที่มีแดดจ้าหรืออาจจะเพียงน้อยนิดก็ตามและใบจะอ้อนล่วงโรยล้าหุบลงเมื่อดวงอาทิตย์ลาลับขอบฟ้าไป แมร็องตั้งข้อสังเกตว่า หากปราศจากปัจจัยกระตุ้นอย่างแสงแดดแล้วต้นไมยราบจะมีพฤติกรรมกาง-หุบใบอย่างไร

                แรกสุดเขานำต้นไมยราบวางไว้กางแจ้งเพื่อสังเกตพฤติกรรมเมื่อมันได้รับแดดช่วงกลางวันและกลางคืน ผลลัพธ์ก็เป็นไปตามที่คาดคือมันก็กางและหุบใบตามปกติในระยะเวลาที่แสงแดดแตกต่างกัน จากนั้นเขาจึงนำไมยราบเข้าไปอยู่ในกล่องปิดผนึก 24 ชั่วโมง เพื่อตัดขาดจากแสงแดดทั้งกลางวันและกลางคืน ระหว่าง 24 ชั่วโมงนั้นเขาได้ทำการสังเกตพฤติกรรมของต้นไมยราบ แล้วผลลัพธ์ที่เขาตกตะลึงก็เกิดขึ้น เพราะว่าไมยราบกางใบออกราวกับได้อาบแดดในช่วงเวลากลางวันในที่มืดมิดและหุบใบลงเมื่อหมดวันลงราวกับนัดกันมาแม้จะไม่มีสัญญาณของพระอาทิตย์ตกดินคอยบอก

                ผลการทดลองนี้ทำให้เราทราบได้ว่าสิ่งมีชีวิตทุกชนิดมีจังหวะเวลารอบวันเป็นของตนเองโดยไม่ต้องอาศัยปัจจัยจากโลกภายนอกมากระตุ้นเช่นแสงอาทิตย์ตามที่ได้ยกตัวอย่างมา

                เกริ่นนำมาซะยืดยาวขนาดนี้ท่านผู้อ่านพอจะเดาออกไหมครับว่าทำไมการนอนชดเชยเวลาที่นอนดึกเกินเวลาปกติจึงไม่สามารถเทียบเท่าการเข้านอนตรงเวลา แน่นอนครับเพราะเมื่อเราเข้านอนตรงเวลา นาฬิกาชีวภาพของเราจะถูกตั้งไว้ให้ทำกิจกรรมต่าง ๆ อย่างเป็นรูปแบบ ไม่แปลกเลยที่เราอาจจะตื่นก่อนนาฬิกาปลุก 2 – 3 นาที เป็นประจำ โดยเฉพาะหากเราเป็นพนักงานที่เข้างานตรงเวลาแล้วต้องตื่นเวลาเดิม ๆ ในตอนเช้าแล้วย่อมเกิดความเคยชินจนส่งผลให้ร่างกายตั้งนาฬิกาชีวภาพได้แม่นยำขึ้น

                แต่นาฬิกาชีวภาพใช่ว่าจะเท่ากันในทุกคนนะครับ ยังมีปัจจัยอื่น ๆ ที่มีพันธุกรรมเป็นตัวกำหนดว่าเราจะง่วงเวลาไหนตื่นง่ายเวลาไหน โดยเราจะเรียกประเภทของคนที่แรกต่างกันว่า มีโครโนไทป์ (Chronotype) ที่แตกต่างกัน ซึ่งจะขออธิบายในบทถัดไปนะครับ

                สรุปแล้วเราได้อะไรจากบทนี้บ้าง ? แน่นอนว่าบทนี้เป็นเพียงการเกริ่นนำ (ที่อาจจะยาวไปหน่อย) แต่อยากจะให้ท่านผู้อ่านตระหนักไว้คือ การนอนไม่เป็นเวลาส่งผลเสียมากกว่าที่เราคิด ไม่ว่าจะมาจากกิจกรรมหรือสิ่งที่บริโภคเข้าไปล้วนมีผลต่อการนอนหลับของเราทั้งสิ้น สุดท้ายที่ผมอยากฝากไว้คือ พรุ่งนี้ของเรากำหนดด้วยกิจกรรมคืนนี้ของเรา นะครับ หากวันนี้คุณเข้านอนและหลับอย่างมีคุณภาพ อีกวันของคุณก็จะมีคุณภาพเช่นกันเพราะเรามีความคิดที่เฉียบแหลมและพลังงานที่เหลือล้นในการจัดการกับงานนะครับ สุดท้ายนี้ขอให้ทุกท่านหลับลึกและหลับฝันดีครับ